In mei 2019, toen de stikstofcrisis het land plotsklaps stilzette, moest landbouw- en stikstofminister Carola Schouten een plan bedenken om de uitstoot terug te dringen en economische activiteit weer mogelijk te maken. Veel pogingen mislukten. De snelheidsverlaging voor autoverkeer had weinig effect. Haar plan voor eiwitarm veevoer verdween na luid boerenprotest weer in de la. En de weinig doelgerichte uitkoop van varkensboeren bleek vooral een geschenk voor de sector zelf, met nauwelijks effect voor de natuur. Om in de tussentijd de vergunningverlening voor bedrijven weer op gang te brengen, ontwierp de minister met de provincies een nieuwe markt waarop ondernemers ‘stikstofrechten’ aan elkaar zouden kunnen verkopen. Daling van uitstoot, zo verzekerde de minister bij de introductie, was het ‘uitgangspunt’. Het tegenovergestelde staat echter te gebeuren, blijkt nu het systeem in bijna alle provincies is ingevoerd. Weinigen hebben het nog door, maar de markt gaat niet voor een daling zorgen en maakt juist een reusachtige stijging mogelijk. Met haar stikstofmarkt creëerde Carola Schouten een ‘tikkende tijdbom’ van natuurschade. >>>
Denemarken al decennia koploper
Conversiechecks voor boeren, samenwerking met supermarkten, aanbestedingsprogramma’s voor openbare keukens, een breed politiek draagvlak. De totaalbenadering is de kern van het succesvolle biologische landbouw- en voedselbeleid, zegt Carsten Daugbjerg, hoogleraar landbouw en voedselbeleid aan de Universiteit van Kopenhagen. Hij deed er een studie naar, voor een boek over effectief Scandinavisch beleid. Het Deense beleid leunt op het stimuleren van zowel de vraag- als aanbod, zegt hij. In zijn studie noemt hij dat active market development policy. Ook de Europese Farm-to-Fork-strategie maant lidstaten de markt voor biologische producten te stimuleren. >>>
De prijs van veevoer
Ook al zeggen veevoederbedrijven als ‘ForFarmers’ dat ze echt de ontbossing willen stoppen … het is duidelijk dat zij koste wat het kost hun ‘business as usual’ willen voortzetten. Hun brancheorganisaties lobbyen zich drie slagen in de rondte om een sterke Bossenwet tegen te houden. Want onder die wet is het afgelopen met de schimmigheid. Dan moeten de bedrijven aantonen waar precies hún soja, vlees of palmolie vandaan komt. >>>
‘De heilige natuur’
Zou u zeggen dat die Chinezen die zo geïnteresseerd waren in die westerse ideeën en die tegelijkertijd de notie van qi koesterden, mensen waren die logos en mythe wisten te combineren. „Jazeker!” En waren zij de enigen? „Nee, de Grieken konden dat ook. Het is in de moderne wereld dat we logos en mythe zo uit elkaar gehaald hebben.” >>>
Fossiele bestuurders
Investico ontrafelde voor De Groene Amsterdammer, Trouw en Vers Beton het fossiele optimisme van de Nederlandse havens. We onderzochten de businesscases voor de Tweede Maasvlakte, Zeesluis IJmuiden en Zeesluis Terneuzen: de grootste rijksprojecten voor vaarwegen van de afgelopen twintig jaar. Ook voor toekomstige investeringen gingen wij na op welke toekomst zij rekenen. Daaruit blijkt dat het fossiele groeidenken diep verankerd zit in de hoofden van havendirecteuren, wethouders en ministers. De toekomstscenario’s die dit soort investeringen onderbouwen negeren tot op de dag van vandaag de klimaatdoelen. >>>
Waterstof als dé oplossing?
De uitdagingen rond kosten, capaciteit en balans vormen de belangrijkste redenen dat wordt gekeken naar waterstof. ‘Waterstof biedt eigenlijk een oplossing voor al die drie uitdagingen.’ De grote Nederlandse troef is de bestaande infrastructuur van het gasnetwerk die de komende jaren moet worden omgevormd tot ‘waterstof backbone’. Dat is relatief eenvoudig te doen. ‘Via pijpleidingen kun je tegen lagere kosten veel grotere volumes energie naar land transporteren. Transport van moleculen waterstof via een pijp is vijf tot tien keer zo goedkoop als het transport van elektronen in elektriciteitskabels.’ >>>
Volledig elektrisch?
Afgelopen week zei de topman van de Amerikaanse elektrischeautostart-up Rivian dat 90 procent van de toekomstige batterijtoeleveringsketen in feite nog niet bestaat. Best eng voor een autoconcern dat een strategie moet uitstippelen voor de komende vijf tot tien jaar. Ook is onzeker of de toevoer van batterijgrondstoffen als lithium snel genoeg kan meegroeien. Luman merkt nog iets anders op: op elektrische auto’s is het niet altijd even gemakkelijk winst maken. Op auto’s met een brandstofmotor zijn de marges nu nog veel groter. Dat kan ook meespelen in de keuze er voorlopig minder fanatiek op in te zetten. Milieuorganisaties koesteren doorgaans een vergelijkbare scepsis jegens de hybride strategie. Zij verdenken automerken met zo’n beleid ervan dat ze hun investeringen in de brandstofmotortechniek willen beschermen – en daardoor vervuilender blijven dan nodig is. >>>
We are messy
People do sacrifice for our children, take the right steps. But the same people who will buy a solar panel and heat pump will buy an SUV People will stop eating meat, then fly for a vacation in Toscana. We are messy, hard-to-define individuals. We are subject to fashions and whims — this is the beauty of humanity. Most of us are trying to do the right things with climate, but it is difficult when you have to move on the energy front, food front, materials front. People have to realize that this problem is unprecedented because of the numbers — billions of everything — and the pressure of acting rapidly as we neveracted before. This doesn’t make it hopeless, but it makes it excruciatingly more difficult. >>>
De ‘oplossing’ van David Attenborough
Het ‘voedselproduct’ wat ons kampioen export maakt, is niet lekker. Het zijn bloemen. We doen er vooral alles aan om een groeiende wereldbevolking van bloemen te voorzien! Dat kost bergen kunstmest en CO2. En dankzij de sierteelt gebruikt Nederland de meeste pesticiden per hectare van heel Europa.
Als we bloemen niet meerekenen, is Nederland helemaal niet de op één na grootste voedselexporteur, maar Duitsland … u hebt het overgenomen van een veelgelezen stuk in National Geographic, waarin dezelfde fouten worden gemaakt die u maakt.
Alsnog exporteren we veel voedsel, dus dit is niet het belangrijkste feit dat u mist. Het punt is: Nederland speelt vals. We hebben twee trucs om zo veel voedsel te exporteren met zo weinig landoppervlak. En die hebben weinig met het behoud van biodiversiteit te maken. >>>
Renewable energy’s biggest problem
In the Swiss municipality of Arbedo-Castione, a 70-meter crane standstall. Six arms protrude from the top, hoisting giant blocks into the sky. But these aren’t building blocks, and the crane isn’t being used for construction.
The steel tower is a giant mechanical energy storage system, designed by American-Swissstartup Energy Vault, that relies on gravity and 35-ton bricks to store and release energy.
When power demand is low, the crane uses surplus electricity from the Swiss grid to raise the bricks and stack them at the top. When power demand rises, the bricks are lowered, releasing kinetic energy back to the grid. It might sound like a school science project, but this form of energy storage could be vital as the world transitions to clean energy. >>>
De natuur in wanklanken
Het was geen verrassing en toch waren we verrast. In snelheid genomen. De Amerikaanse computerpionier Jay Forrester legde al in de herfst van 1971 op de Nederlandse televisie uit hoe dat kon. Mensen verwachten dat oorzaak en gevolg helder waarneembaar zijn. Je laat een glas vallen: de vloer is nat. Maar in complexe systemen is die koppeling helemaal niet zo eenvoudig te begrijpen. De interacties tussen de aparte onderdelen kunnen gevolgen hebben die wij helemaal niet zien aankomen. We konden dus maar beter niet langer op onze intuïtie vertrouwen, aldus Forrester, want niet zelden maakt de mens een situatie erger omdat hij onvoldoende begrijpt hoe de verschillende onderdelen eigenlijk op elkaar inwerken. Een wijze les, maar we hebben die ons niet eigen gemaakt. >>>
Plantaardig dieet geeft dubbele klimaatwinst
Wanneer de inwoners van de 54 rijkste landen overgaan op een voornamelijk plantaardig dieet, wordt voor hun voedselproductie jaarlijks ruim 60 procent minder CO2 uitgestoten dan nu het geval is. En het mes snijdt aan twee kanten: een dieetomslag biedt ook de potentie om tussen nu en het einde van de eeuw zo’n 100 gigaton CO2 extra vast te leggen, door op het land dat niet meer gebruikt wordt voor vleesproductie de oorspronkelijke vegetatie terug te brengen. >>>
Uit het leven van een zomereik
Word ik straks nog serieus genomen? Ik ben bioloog, en wetenschapsredacteur. Antropoloog Anke Tonnaer lacht als ze over mijn zorg hoort. Ze is universitair hoofddocent aan de Radboud Universiteit. Alleen al dénken over bezielde natuur is in onze cultuur een taboe. Je mag het er niet over hebben, het wordt belachelijk gemaakt. Ik knik. Ik herinner me een van de artikelen die ik heb gelezen. Daarin wordt het the demon of ridicule genoemd.
Ze vertelt dat de filosofie, de sociologie en de antropologie vijftien jaar geleden meer aandacht begonnen te krijgen voor de relatie tussen de mens en niet-menselijke wezens. Binnen de antropologie is er inmiddels een nieuwe, brede tak gegroeid, multispecies ethnography. Natuur wordt nog steeds hoofdzakelijk in economische termen bezien. Maar de wal is het schip aan het keren, zegt Tonnaer. „De realiteit is ons aan het inhalen, met al die milieuproblemen.” Steeds meer mensen hebben het gevoel, hier moet iets veranderen. >>>
Eindigheid
Roy Scranton wordt een onheilsprofeet genoemd, maar volgens hem is pessimisme juist nuttig. Wie ervan uitgaat dat onze wereld geen toekomst heeft, wordt gedwongen om iets te doen aan de onrechtvaardigheid van nu.
We moeten ook leren om los te laten – het ego, een rooskleurige toekomst, zekerheid, stabiliteit. En dat is niet alleen iets wat we zelf moeten leren, maar vooral ook onze kinderen. ‘We moeten onze kinderen helpen om veerkrachtig te zijn en in staat om de verandering te accepteren en te verwelkomen’, zegt Scranton. Hij propageert een soort boeddhistische begrenzing van het ego. ‘Een gevoel van afstandelijkheid gecombineerd met engagement vol compassie. >>>
Toch kernenergie?
In 1955 organiseerden de VN de conferentie Atoms for Peace. In die jaren was de euforie over de mogelijkheden van kernenergie algemeen. Een energiebron die poolkappen zou doen smelten en woestijnen vruchtbaar kon maken en ‘die de weg zou openen naar een nieuw paradijs, aldus Albert Einstein. Die uitspraak stond instemmend geciteerd in de catalogus van Het atoom, een tentoonstelling in 1957 over de geschiedenis van de energieopwekking, georganiseerd door het Nederlandse bedrijfsleven. In de tentoonstellingsruimte op Schiphol stond zelfs een heuse kernreactor. De eerste van Nederland. Hij werd feestelijk in werking gesteld door minister Cals, die in het reactorvat kijkend ‘een blauwe gloed’ ontwaarde als ‘een licht dat ongeziene verten voor ons opent’. >>>
Alles draait om genegenheid
Het was halverwege de jaren zestig toen Wendell Berry, veelbelovend schrijver en docent aan New York University, op het matje werd geroepen. Of het klopte dat hij plannen maakte om te verhuizen voor een nieuwe baan? Wilde hij deze prestigieuze universiteit, dit inspirerende milieu van intellectuelen en kunstenaars, in de beste stad van de wereld, inruilen voor – Kentucky, de provincie, het niets? ‘Bijna iedereen die ik kende dacht dat dit het einde van me betekende’, zegt hij in een interview. ‘De beweging die ik maakte van de metropool naar Kentucky vonden ze onvermijdelijk achteruit en downward.’Daar woonde het domme, racistische gepeupel. >>>
Vogels zijn als de kanaries in de mijn
Meer is minder. Het klinkt als zo’n cryptische reclameboodschap maar lijkt voor Ruud Foppen van Sovon Vogelonderzoek realiteit. Van 1900 tot 2020 nam het aantal broedvogels in ons land toe van 148 naar 187. Maar de echte natuurlijke rijkdom is afgenomen. Biodiversiteit is méér dan alleen het aantal soorten. Vogels zijn als de kanaries in de mijn. Ze vertellen het verhaal van het landschap. Van het verdwijnen van de woeste gronden, van de verwording van het duin, de vernieling van het kleinschalige landschap. Kenmerkende landschappen met elk hun eigen flora en fauna. >>>
Nico de Haan
Zoals de boeren in de jaren zeventig naar grootschaligheid en mechanisering werden gestuurd, moet de sector nu naar natuurlandbouw worden geleid. Tijdens de lockdowns werd bovendien duidelijk hoeveel behoefte er is aan natuur. Er moet echt veel meer natuur komen. >>>
Maar die natuur?
De klimaatcrisis is en wordt vooral veroorzaakt door machtige, hebzuchtige en gewelddadige mannen. Volgens de Indiase auteur en filosoof Vandana Shiva zijn de vernietiging van de natuur en de marginalisering van vrouwen met elkaar verbonden. >>>
Minder kopen makkelijk?
Het klimaat verandert sneller dan onderzoekers verwacht hadden. We verbruiken te veel grondstoffen. We kappen de bossen, vissen de oceanen leeg en martelen talloze kippen, koeien, varkens … waardoor die samen te veel broeikasgas en mest produceren voor ze gruwelijk aan hun einde komen. En we doen dat allemaal doordat we met z’n allen veel te veel eten en kopen en reizen. >>>
Radicale stappen …
… om van fossiele brandstoffen af te komen.
1. Fossiele brandstofindustrie nationaliseren. Op die manier kan de productie van olie en gas en kolen afbouw worden volgens een door de wetenschap opgesteld schema, zonder telkens de strijd te hoeven aangaan met het fossiele propaganda-apparaat. Dat beschermt ook tegen prijschaos. Zo komt de energie op de plekken waar die het meest nodig is, en blijven essentiële diensten draaien.
2. Tegelijkertijd alle minder nuttige zaken in onze economie afgeschalen: weg met SUV’s, privévliegtuigen, de commerciële luchtvaart, bio-industrieel vlees, fast fashion, de reclame-industrie … enzovoort.
3. Zorgen dat de economie wordt gericht op wat nodig is voor welzijn en ecologische stabiliteit; niet op bedrijfswinsten en de consumptie. >>>
Kernenergie is geen simpele oplossing
In 1946 – een kwart eeuw voor de anti-kernenergiebeweging opkwam – schreef Huxley aan zijn broer, Unesco-directeur Julian Huxley: ‘Het is overduidelijk dat kernenergie uit uranium, een natuurlijk monopolie, tot agressie gaat leiden, net als olie dat nu in het Midden-Oosten doet. Als sterke staten het hebben geeft het ze meer macht, als zwakke staten het hebben worden ze een aantrekkelijke prooi. De oplossing? Concentreer je op energiebronnen die niet gemonopoliseerd kunnen worden omdat ze overal beschikbaar zijn. Ik begrijp dat de experimentele windturbine in Maine een groot succes is. Aardwarmte, zon en wind zijn minder efficiënt dan kernenergie, maar als we over kosten en baten gaan praten, dan graag alle posten meenemen’. >>>
Oerboek over de klimaatapocalyps
Het is 27 september 1962. In Amerika verschijnt Silent Spring (Dode lente) van bioloog en schrijfster Rachel Carson. Zij roept een apocalyptische wereld op waarin de vogels zwijgen want vogels zijn er in de lente niet meer, vergiftigd door het roekeloze gebruik van pesticiden.
In het eerste hoofdstuk dat toepasselijk ‘Een fabel voor morgen’ heet, stelt ze de beslissende vraag: ‘Vol liefde buigt de mens zich over de wieg van zijn kind… en laat tegelijk toe dat zijn voedsel wordt vergiftigd. Hoe lang nog?’ President John F. Kennedy nam de vraag ter harte. Geïnspireerd door Silent Spring stelde hij in de Senaat verregaande maatregelen voor om de Verenigde Staten te redden van ecologisch verval. >>>
COP26
Opslag is cruciaal. Hoeveel accu’s heb je daarvoor nodig? Dat is het andere deel van het verhaal. Met zon en wind in je elektriciteitssysteem heb je enorm veel opslagcapaciteit nodig. Ook daar is gelukkig de laatste jaren veel ontwikkeling, de kosten van de accu’s zijn behoorlijk aan het dalen. En we moeten op zoek naar manieren om het handig in te richten. Als we straks elektrisch rijden hebben we een grote accucapaciteit zitten in de auto’s. Daar kunnen we gebruik van maken bij het opslaan van elektriciteit. Ook dat is een zoektocht, want voor accu’s heb je metalen nodig die schaars zijn. Maar tot nu toe is altijd gebleken dat je daar technologisch wel uitkomt.
Welke maatregelen sorteren nu weinig effect? Er zijn wel oplossingen die we op de lange termijn nodig hebben, maar op dit moment niet eens zo veel bijdragen. Elektrisch rijden bijvoorbeeld. Uiteindelijk is het een belangrijk deel van de oplossing maar op dit moment haal je die elektriciteit uit het bestaande elektriciteitsnetwerk waar ook fossiele brandstoffen bij zitten. De bijdrage zal wel groot worden als we elektriciteit produceren op basis van hernieuwbare bronnen. De andere is waterstof. Dat kan een belangrijke rol hebben in dat nieuwe systeem omdat het ook stabiliserend kan zijn. Een overschot aan elektriciteit kun je gaan benutten voor waterstof. Ik denk dat waterstof een rol zal vervullen, ik vraag me af of die zo groot is als je nu soms hoort. >>>
Klierend land
Nederland werd zich bewust van het stikstofprobleem in de jaren tachtig, als mede-veroorzaker van zure regen. Sindsdien is de stikstofuitstoot van de landbouw sterk verminderd, maar lang niet genoeg. Al in 1992 zette de EU Nederland op de gang omdat we veel te veel stikstof uitstoten, en daarmee beschermde natuur om zeep helpen. We zijn toen zo veel mogelijk poep in de grond gaan spuiten -mestinjectie-, maar nog steeds zijn we elk jaar glansrijk Europees kampioen stikstofuitstoot. In plaats van het probleem op te lossen, proberen we allerlei trucjes te verzinnen om ons bord maar niet te hoeven leegeten. >>>
Being Salmon, Being Human
Sinds de Verlichting hebben we geleerd om de wereld en de natuur als ‘buiten’ te zien, vanuit onze innerlijke rationele toren, maar we lopen daarmee tegen muren op. Volgens Mueller moeten we onszelf gaan zien als deel van de biosfeer, als onderdeel van de grote ruileconomie waar niet alleen wij, maar ook de lucht, het water, de planten, de dieren en in het bijzonder ook de wilde zalmen toe behoren. Wat hij in zijn boek schrijft, verkondigt hij niet alleen in de academie. Samen met inheemse activisten en performers, onder anderen van Sami-afkomst, heeft hij er een voorstelling van gemaakt met theater, zang en verhalen. >>>
Giant turbines pushing the limits
Next year, Danish wind turbine manufacturer Vestas will put up a gargantuan prototype, a 15MW wind turbine that will be powerful enough to provide electricity to roughly 13,000 homes. It will be the biggest such turbine in the world, though potentially not for long. Wind turbines just keep getting bigger – and it’s happening faster than almost anybody predicted. Chinese firm, MingYang, recently announced plans for an even more powerful device clocking in at 16MW, for example. Just four years ago, the maximum capacity of an offshore turbine was 8MW. >>>
China’s carbon emissions dwarfing the rest
Unless China decarbonises, we’re not going to beat climate change. China has some big advantages, particularly its capacity to stick to long-term strategies and mobilise large-scale investments. The Chinese authorities are facing a colossal task. What happens next could hardly be more important. >>>
Verdroging van de Iraakse delta
In de moerassen van Zuid-Irak stond de wieg van de menselijke beschaving. Klimaatverandering en ‘belabberd waterbeheer’ bedreigen er het unieke ecosysteem.In de moerassen van Zuid-Irak stond de wieg van de menselijke beschaving. Klimaatverandering en ‘belabberd waterbeheer’ bedreigen er het unieke ecosysteem. >>>
Als de muren van de slachthuizen van glas waren
Melanie Joy beschrijft in haar boek soms gruwelijk gedetailleerd, het lot van dier en mens in agrarische bedrijven en slachthuizen. Maar vooral gaat het over de psychologische processen rond de menselijke omgang met dieren. Dieren waarvoor mensen, als het om afzonderlijke wezens gaat, vaak empathie voelen, maar die, als ze zijn getransformeerd in massaproduct of consumptiegoed, als voorwerpen worden behandeld. Een koe die aan het slachthuis weet te ontsnappen, roept sympathie op. Maar miljoenen soortgenoten worden alleen al in Nederland jaarlijks geslacht. >>>
Noodtoestand
De wetenschappelijke feiten zijn overduidelijk: we zitten in een ongekend ernstige situatie op planetaire schaal. Het is erop of eronder … we moeten nu handelen. >>>
Nu overstappen?
Hoeveel broeikasgassen komen er vrij in de mijnbouwgebieden aan de andere kant van de wereld, als gevolg van het gebruik van -fossiele- energie voor de winning van grondstoffen?
Hoeveel komt er vrij bij de productie van materialen en de fabricage en sloop van elektrische voertuigen en hun oplaadbare batterijen?
En hoeveel broeikasgassen komen er vrij bij de productie van de stroom die in deze auto’s gaat? >>>
Wilde natuur …
… bestaat al 12.000 jaar niet meer. De mens drukt al zeker 12.000 jaar zijn stempel op bijna ál het land op aarde. Wilde natuur, vrij van menselijke invloed, is er sindsdien nauwelijks meer. Gebieden die we nu zien als ongerepte natuur – uitgestrekte savannes, de Amazone – zijn dat helemaal niet. Het is gecultiveerd land. >>>
Coal – 70% of India’s energy production
With a population of more than 1.3bn, India’s energy needs are set to rise more than any other nation in the next twenty years, according to the International Energy Agency. But communities like the one in Odisha remind us of the challenges in reducing the dependence on coal for meeting these requirements.
Jamuna Munda is squatting by a smoky outdoor stove in a makeshift slum on the edge of a colliery. A labourer who survives on odd jobs, she is one of tens of millions of Indians who still do not have access to electricity. She is using coal she has taken from the mine to heat up her chicken broth. If we do not have coal, we can’t cook. At night, we burn it and keep it in the house so we also have some light, she said as she stirs the soup vigorously. If it’s harmful, what we can do about it? We have no other option but to use coal. >>>
Afscheid van Newton
“De ader van frivoliteit die door de paleolithische kunst lijkt te lopen kan voortgekomen zijn uit een correcte perceptie van de plaats van de mens in de wereld. Onze voorouders namen een lage plek in de voedselketen in, althans vergeleken met de megafauna, maar tegelijkertijd waren zij in staat om te begrijpen en te verbeelden hoe laag die plek was. Zij wisten dat ze vlees waren, en zij leken ook te wéten dat ze wisten dat ze vlees waren – vlees dat kon denken. En dat, als je er lang genoeg over nadenkt, is bijna grappig.” >>>