In Nederland rijden meer dan twintigduizend geel-blauwe ov-fietsen rond. De bedenker van het idee, Ronald Haverman, blikt terug op het succes: bij de NS heb ik moeten praten als Brugman. >>>
Een auto efficiënt?
Een fietser is een energiemirakel! Die gaat drie à vier keer sneller dan een voetganger, maar gebruikt per afgelegde kilometer over een vlakke weg vijf keer minder energie. Dat de fiets er kon komen is vooral te danken aan de kogellager. Die verkleint de wrijving tussen wiel en as met een factor duizend. Daarmee werd het wiel eindelijk bruikbaar om een mens zichzelf voort te laten bewegen. Een mens op een fiets, betoogde Illich, is niet alleen energiezuiniger dan welke motorische machine ook, maar gemeten naar gewicht ook efficiënter dan alle andere wezens in het dierenrijk. Er zijn wel dieren die sneller kunnen dan fietsers, maar dat houden ze maar heel kort vol. >>>
Geschiedenis van de fiets
‘De fiets is als god’, stelt Paul de Moor. ‘Eenmaal ontdekt was het alsof hij er altijd al was.’ Dit klinkt misschien wat hoogdravend. Toch, wie Het fietsboek van deze veelzijdige Vlaamse schrijver ter hand neemt, kan niet anders dan meegaan in zijn godsbeeld. De Moor, die als kind ervan droomde beroepsrenner te worden, schrijft zo aanstekelijk en passievol over wat hij ‘de beste uitvinding ooit’ noemt, dat je, voordat je het weet, bij hem achterop de bagagedrager springt en meegaat op fietsavontuur.
Want een avontuur is het, dit boek, ook al valt het onder de categorie non-fictie. Beginnend bij de 45 kilo wegende loopmachine uit 1818 en eindigend bij onze moderne hogesnelheidsfiets die het aantal kilometers per uur rijdt dat zijn lompe voorvader wóóg. Zo slinger je in veertien hoofdstukken door de fietsgeschiedenis. Onderweg val je van de ene in de andere verbazing en kijk je je ogen uit, dankzij de kleurrijke en geestige, vertellende illustraties van Wendy Panders. Link
Roel van Duijn werd ooit uitgelachen
Heb je ergens spijt van?
Lange stilte. “Nee. Er was gewoon een andere denkrichting in de mode. Zelfs een plan om een autoweg over het Vondelpark aan te leggen. Onvoorstelbaar. Ik wilde vooral goede ideeën uitzaaien, ik voelde niets voor een politiek machtsspel. Als wethouder kwam ik graag op de fiets, maar die werd dan door tegenstanders in de gracht gegooid. Zo ging ’t. Na mijn vertrek werd ik boer. Ik moest eerst genezen van alle narigheid. We zijn zo vaak uitgelachen. Het maakt mij nog razend.”
Stel: Provo is opnieuw actief. Welke actie kunnen we dan verwachten?
“Iets tegen luchtvaart, denk ik. Vliegtuigen zorgen voor veel meer vervuiling dan auto’s. Desondanks breidt het aantal vluchten zich ongehinderd uit. Terwijl je ook nog eens virussen verplaatst van continent naar continent. Dit is hét moment om alles aan banden te leggen. Maar wat zie je? Luchtvaartbedrijven krijgen vanwege de crisis extra geld en er worden niet eens milieuvoorwaarden aan verbonden.’’
Dus je gaat voor een Witte Vliegtuigenplan?
“Dat is een goed woord. Ik denk: verminder het aantal luchtvaartmaatschappijen in Europa. Breng het terug tot een organisatie. Noem die Euro Air. Stop met de meeste toeristische vluchten en kies voor toestellen op zonne-energie of waterstofgas. Nog iets: bij opstijgen en landen maken die nieuwe vliegtuigen geen herrie, maar hoor je juist vriendelijke vogelgeluiden. Of zo.” “Die vrolijke noot mis ik nu weleens. Goede spot is voor eeuwig. Neem Charlie Chaplins imitatie van Hitler, daar kan de huidige klimaatbeweging een voorbeeld aan nemen. Doe ’t gewoon: maak spotfilmpjes over natuurvernietigers.’’ Link
Friesland breekt de natuur helemaal af
In Nederland is de biodiversiteit verschrompeld tot ongeveer 15 procent van de situatie in 1900. Dat is een schokkende afname. Gemiddeld resteert in Europa nog bijna de helft van de oorspronkelijke soorten.
Op wereldschaal is ruim zeventig procent behouden gebleven, schreef het Planbureau voor de Leefomgeving in 2014. Maar in Nederland is dus 85 procent verdwenen van het bodemleven, van wat er vliegt, kruipt en zwemt, van wat er groeit in de natuur.
Kunstenaar Christiaan Kuitwaard, een van de samenstellers van ‘Veldwerk’, haalt een herinnering op aan fietstochtjes met zijn ouders door de weilanden rond IJlst. “De lucht was vol van vogelgeluiden. Nu hoor je bijna niets meer als je door de weilanden fietst. Langzaam besef je dat een weiland geen natuur is, maar een leeg agrarisch industriegebied.” Friesland is per saldo de provincie waar de afbraak het hevigst is te merken. Link
De leukigheidsmaatschappij
Net als velen van mijn generatie – en dan heb ik het over randstedelijke twintigers en dertigers – heb ik geleerd om een groot deel van mijn leven uit te besteden. Een fiets bezitten, laat staan een band plakken? Daarvoor bestaat Swapfiets. Een fietstocht door de stromende regen? Dan liever een ‘Ubertje’. Voor schoonmaak bestaat Helpling. Iets kapot in huis? Dan heb je vast wel een handige ouder die klaarstaat om dat dezelfde dag nog te maken. En op de avonden dat je wél zelf kookt, laat je een maaltijdbox bezorgen.
Hetzelfde geldt voor ons persoonlijke leven – dat hebben we uitbesteed aan kleurige icoontjes op ons scherm. Voor liefde openen we Tinder, om in conditie te blijven Onefit, voor mentale rust Headspace en om te ontspannen Netflix.
Verwend, onvolwassen? Misschien. Uit onderzoek van het CBS in 2019 blijkt dat jongeren van nu later de ‘volwassen’ mijlpalen bereiken – al was het maar omdat je in de flex-economie nu eenmaal minder snel een huis kunt kopen of gezin kunt onderhouden.
Maar bovenal biedt ons uitbestede leven een gevoel van efficiëntie. Want, zoals ik eerder voor NRC schreef: millennials hebben het idee geïnternaliseerd dat ze in dit neoliberale tijdperk elk moment van de dag productief moeten zijn. Link
Het is hoog tijd om de straat terug te geven aan fietsers en voetgangers
In den beginne – vóórdat God de mens schiep die met een auto iemand kon scheppen – liepen en fietsten de mensen door elkaar op straat, tussen de paardenkoetsen en -trammetjes door. Zonder dat we het doorhadden, gaven we vorige eeuw het recht om te spelen op straat weg, ten faveure van de auto. Laten we de zaak weer rechtzetten: de automobilist moet voorzichtig zijn. Daar heeft ieder mens wat aan, in de stad of op het dorpsplein. Link
“Een fietsende vegetariër …
… die nooit vliegt, levert een flinke bijdrage. Peanuts echter vergeleken met mensen die kinderloos blijven”.
Heel wat mensen denken dat ze met een elektrische wagen een puike bijdrage leveren. Een Tesla zegt zeker iets over je inkomen en suggereert milieubewustzijn – een rijdende blauw-groene as als het ware – maar doet weinig voor het milieu. Is dat zo? Een Zweedse studie – zie Environmental Research Letter, 2017, 12 – berekende voor economisch hoog ontwikkelde landen als het onze wat verschillende persoonlijke gedragswijzigingen opleveren aan verminderde uitstoot.
Overschakelen op een elektrische auto spaart een halve ton CO2 per jaar, ongeveer evenveel als je kleren koud wassen en geen droogkast gebruiken. Doeltreffender is vegetariër worden. Dat reduceert de jaarlijkse CO2-uitstoot met 0,8 ton. Door niet heen en weer trans-Atlantisch te vliegen, spaar je telkens 1,6 ton uit. Nooit meer een auto gebruiken bespaart 2,4 ton per jaar. Een fietsende vegetariër die nooit vliegt, levert dus wel degelijk een flinke bijdrage.
Maar het is peanuts vergeleken met mensen die per jaar 58,6 ton uitstoot uitsparen, jaar na jaar, door kinderloos te blijven. Kinderen krijgen op hun beurt kinderen. Een geboorte veroorzaakt daardoor een exponentiële toename van CO2-uitstoot. Enkel kinderloze vrouwen kunnen met recht en rede scanderen “klimaat is mijn maat”. Link
De fietser als melkkoe
De auto is nog altijd de heilige koe, terwijl de fietser de melkkoe is. De economische betekenis van fietsers en voetgangers voor de stad wordt in heel Europa onderschat, blijkt uit onderzoek van ingenieursadviesbureau Sweco. Europese steden, ook die in het fietsvriendelijke Nederland, hebben de snelle opkomst van de e-bike onderschat en de infrastructuur voor de groeiende stroom fietsers en voetgangers verwaarloosd, constateren de onderzoekers. Stoepen, pleinen, wegen en paden zijn eenvoudigweg niet meer ingericht op deze groeiende groep weggebruikers én consumenten.
“Want fietsers besteden veel bij winkels en bedrijven”, zegt Jeroen Quee, specialist mobiliteit bij Sweco Nederland en een van de auteurs van het rapport. “Voetgangers en fietsers besteden eenvoudiger en vaker hun geld bij lokale winkels, cafés en restaurants dan automobilisten omdat ze geen parkeerproblemen kennen. Ze winkelen bovendien gerichter omdat ze hun fiets vaak direct voor de deur kwijt kunnen.”
Maar nog altijd komt de auto eerst … Voor zolang als het duurt dan, want veel Europese steden hebben tot in lengte van dagen de prioriteit gegeven aan de auto, juist de winkeliers die zo van de fietsers en voetgangers profiteren. Quee: “Nog altijd maken winkels en bedrijven zich vaak vooral sterk voor parkeerplaatsen en een goede bereikbaarheid voor auto’s, maar uiteindelijk is iedereen hartstikke blij als een gebied fietsvriendelijker is gemaakt.” Link
Waarom Nederland het grootste fietsland ter wereld is
Randy Strausser woont in een joekel van een huis met een joekel van een hypotheek, aan de rand van Stockton, een Amerikaanse stad vlak bij San Francisco, waar je alles met de auto moet doen. Hij beweegt zich door zijn stad – – met een Ford Ranger. Dat is bijna twee ton aan glimmend staal. En Randy’s dagelijks leven ziet er zo uit:
De wekker gaat om 4:15. Douchen. Geen ontbijt. Om vijf uur de snelweg op om voor de files op weg te zijn. Rond 6:15 aankomen op het kantoor waar hij werkt. Eten op het werk. Proberen om rond 17:30 weer op de snelweg te zitten. ’s Middags is het lastiger om de files te ontwijken.
Als hij geluk heeft, is Randy om 19:30 thuis. Radioprogramma’s luisteren in de auto doet hij niet – daarvoor is hij te opgefokt. Ook zijn vrije tijd is weinig meer waard. De enige mensen met wie hij nog contact heeft, zijn z’n gezinsleden. Die doodmoe thuiskomen nadat ze dezelfde nachtmerrie hebben doorleefd. Zijn vrienden ziet Randy niet meer. Maar zijn buren ziet hij óók niet. Randy’s verhaal – het verhaal van miljoenen Amerikanen – werd opgetekend door Charles Montgomery, in Happy City uit 2013. Dat boek gaat over wat er mis is gegaan in al die Amerikaanse suburbs, waar al die ongelukkige Randy’s wonen. In twee rake zinnen legt een stedenbouwkundige daarin uit wat er gaande is: ‘Steden zijn opgeblazen, buiten alle proportie, alsof we ze hebben ontworpen voor reuzen. Wat we feitelijk gedaan hebben, was ze ontwerpen voor grootschalig autogebruik.’
Wat niet veel mensen weten, is dat het weinig had gescheeld of Randy’s nachtmerrie was ook een Nederlandse nachtmerrie geworden. Link
Mokumono
Het zat designstudent Bob Schiller helemaal niet lekker dat er geen echte fietsfabrieken meer zijn. Fietsen produceren in Nederland komt neer op het bestellen van frames -en ook onderdelen- in Azië. Bob wilde dat anders en begon Mokumono.
Bob zon op een manier -om net als in lang vervolgen tijden- weer frames in Nederland te maken. Zijn zoektocht naar een frame dat weinig arbeidsuren vergt, leidde naar bouwen met aluminium platen. De productie van een frame uit aluminium platen kun je namelijk automatiseren en dan kun je de strijd aanbinden met lage lonenlanden.
Als je eenmaal de mallen voor de platen hebt gemaakt, spuwt een hydraulische pers achter elkaar de platen uit. Vervolgens smeedt een lasrobot de twee platen aaneen tot een frame: de Mokum ono. Link
De auto domineert de logica van onze steden
‘Als je het hebt over fietssnelwegen, dan stel je je de fiets voor als een kleine, langzame auto. Maar het zijn compleet verschillende dingen. De auto is bijna alleen maar technologie en een beetje mens, de fiets is bijna alleen maar mens en een beetje technologie. Dat betekent dat je fietsen heel anders moet benaderen.’ Link
Fietsen is een geniale oplossing voor het fileprobleem
Voor een tiende van het geld dat we in snelwegen stoppen, kunnen we een prachtige fietsinfrastructuur aanleggen. Weg files. Dit verhaal is de aftrap van een zomers journalistiek onderzoek: Fiets vs. File. Link
‘Armoedige’ fiets wordt antwoord op verkeersinfarcten
Tienduizenden nieuwe fietsen, onmiddellijk herkenbaar aan fluorescerend oranje, geel en blauw, vrolijken het straatbeeld van steeds meer grote Chinese steden op. In autogek China is sprake van een commerciële huurfiets-hype. Eerst twee maar inmiddels zeventien goed gefinancierde start-ups leveren iedere avond vrachtwagens vol nieuwe, stevige fietsen af op straathoeken in Beijing, Shanghai, Hangzhou, Shenzhen en Chengdu. Link
LSEV – ‘Low Speed Electric Vehicle’
In Florence, Milaan en Rome heeft het Chinese ZD het autoverhuurbedrijf Share’n Go opgezet rond een eigen LSEV. Die kun je, net als elders fietsen, bij een laadpaal oppikken en weer achterlaten. Een app op je mobiel wijst je naar de dichtstbijzijnde LSEV. Link
We maken nu 1,4 planeet op …
Je moet héél anders gaan denken over het milieu, zegt Hans Bruyninckx. Laat hij een voorbeeld geven uit de tijd dat hij lesgaf in Wageningen. „Fietsend op de dijk zie je de uiterwaarden. Dan begrijp je hoe belangrijk die zijn voor het complete ecosysteem.” Je kunt uit een rivier wel keurig alle chemicaliën verwijderen, maar daarmee krijg je volgens de directeur van het Europees Milieuagentschap nog geen sterke biodiversiteit. „Meanderen rivieren en beken door het landschap of zijn ze gekanaliseerd? Dat maakt verschil, ook als je niet meteen ziek wordt als je van het water zou drinken. Het gaat om de waterloop in verbinding met omliggende gebieden, of dat landbouwgrond is of bos, snel of langzaam stromend, met een groot reliëf of vlak.” Link
‘t Gat in de Markt
Een dynamo die energie uit een roterend fietswiel omzet in licht, zonder de velg te raken. De Duitser Dirk Strothmann harkte met de tweede versie van zijn contactloze, batterijvrije dynamo via crowdfundingplatform Kickstarter ruim 230.000 dollar binnen.